Recenzja: „Gottland” Mariusz Szczygieł

Mariusz Szczygieł w swojej książce Gottland zabiera czytelnika w fascynującą podróż po historii i kulturze Czech XX wieku. Nie jest to jednak zwykła książka historyczna czy reportaż – to mozaika ludzkich losów, opowieści pełnych ironii, tragizmu i zaskoczeń, które układają się w niepowtarzalny obraz narodu i jego ducha.

Szczygieł, mistrz reportażu, używa w Gottlandzie narzędzi charakterystycznych dla tego gatunku: skrupulatnych badań, wnikliwych obserwacji i lekkiego, ale celnego stylu. Każdy rozdział to odrębna historia, która mogłaby funkcjonować jako samodzielny esej. Autor prezentuje sylwetki niezwykłych postaci – od Tomáša Bat’i, założyciela imperium obuwniczego, przez słynną aktorkę Lídę Baarovą, po architekta Zdenka Nejedlého. Poprzez te mikrohistorie opowiada o wielkich procesach, takich jak totalitaryzm, cenzura czy transformacja ustrojowa.

Szczygieł bawi się formą, nadając książce dynamikę. Każda opowieść ma inny rytm – od anegdotycznego tonu po melancholijną refleksję. Ta różnorodność czyni lekturę żywą i angażującą, ale przede wszystkim ukazuje, jak różnorodna i pełna paradoksów jest historia Czech.

W centrum uwagi autora znajdują się ludzie – ich wybory, kompromisy i tragedie w obliczu historii. Szczygieł nie ocenia, lecz próbuje zrozumieć. Przykładem jest historia Lídy Baarovej, która związała się z Josephem Goebbelsem – relacja ta niemal zrujnowała jej karierę i życie. Szczygieł nie gloryfikuje, ale też nie demonizuje bohaterów, oddając im sprawiedliwość i ukazując kontekst ich działań.

Książka stawia też pytania o to, czym jest pamięć zbiorowa i jak narody radzą sobie z trudnymi rozdziałami swojej historii. Szczygieł pokazuje, jak Czesi – z ich charakterystycznym dystansem i autoironią – mierzą się z dziedzictwem komunizmu i nazizmu. Autor nie boi się pokazać także mniej chwalebnych momentów, takich jak współpraca elit z reżimem, oportunizm czy konformizm.

Gottland to książka, która przekracza granice literatury faktu. Jest nie tylko fascynującym portretem Czech i ich mieszkańców, ale także uniwersalną opowieścią o człowieku wplątanym w tryby wielkiej historii. Styl Szczygła – lekki, dowcipny, a jednocześnie głęboko refleksyjny – sprawia, że książka wciąga od pierwszych stron.

To lektura obowiązkowa nie tylko dla miłośników Czech, ale dla każdego, kto interesuje się historią, kulturą i ludzką naturą. Gottland pozostawia czytelnika z pytaniami, na które nie ma łatwych odpowiedzi, i przypomina, że za wielkimi wydarzeniami zawsze kryją się jednostkowe dramaty.

Kamil Żółkiewicz literaturą zainteresował się po zakupie taniej książki w markecie w czasach szkolnych. Od tego czasu czytanie jest codzienną rutyną, która się nie nudzi. Ma za dużo zainteresowań, jednak stara się je umiejętnie ze sobą łączyć, aby się wzajemnie uzupełniały – wśród nich można znaleźć sztukę, informatykę, ekonomię, politykę oraz wiele innych.